Andijon davlat tibbiyot instituti talabalaridan besh tashabbus doirasida e’lon qilingan tanlov bo‘yicha kelgan ijodiy ishlardan namunalar
Band bo’lish baxtli bo’lishni anglatadi.
T.Grey (ingliz shoiri)
Hamma odamlar bo’sh vaqtlarini turlicha o’tkazishadi. Har bir insonning o’ziga xos “giyohvand”ligi bor. Kimdir sportni yaxshi ko’radi, kimdir raqsni, yana kimdir ovqat pishirishga mukkasidan ketadi, men esa o’qishni yaxshi ko’raman. Men yolg’iz va bo’sh vaqtlarimni kitoblar bilan o’tkazishni xush ko’raman.
Kichkinaligimda onam menga turli ertaklar o’qib berardi. Men o’zim bolalar bog’chasiga borganimda o’qishni o’rgandim. Keyin menga hindular, sarguzashtlar va mistik hikoyalar yoqdi. Kitoblar juda ko’p foydali narsalarni o’rgatadi. O’qish bizga fikr uchun ozuqa beradi. Biz aqliy rivojlanmoqdamiz. Kitob olamiga kirib, biz ba’zi qahramonlar haqida tashvishlanamiz, biriga achinamiz, boshqalardan nafratlanamiz. Biz kitoblardan kundalik hayotda qo’llashimiz mumkin bo’lgan dunyo, odamlar, hayvonlar to’g’risidagi yangi ma’lumotlarni o’rganamiz desam mubolag’a bo’lmaydi.
Mening eng sevimli kitobim bu Mixail Bulgakovning «Usta va Margarita» romani. Bu asar XX asrning eng buyuk romanlaridan biri bo’libgina qolmay hozirga qadar kitobsevarlar qo’lidan tushmaydi. «Usta va Margarita» — Mixail Afanasevich Bulgakovning so‘nggi asari. Bulgakov bu romani ustida 1928 yildan ish boshlagan. U umri poyonidagi o‘n ikki yil mobaynida ham o‘zi dunyoga keltirgan sermazmun asarini qo‘ldan qo‘ymaydi.
O‘limiga bir necha kun qolganida ham, og‘ir xastaligiga qaramay, yozuvchi romani qo‘lyozmasiga tez-tez qaytadi, uning ayrim boblariga sayqal beradi hamda takomilga yetkazishga urinadi.
Bulgakov saxiy iste’dodida, ehtimol yozuvchining butun adabiy faoliyati davomidadir, uch turdagi iqtidor — satirik iqtidori, fantast va o‘ta aniq psixologik tahlilga suyangan realist iqtidori qo‘shnichilik qilib, bir-biridan ustunlikka erishish uchun bahslashib kelgan, desam xato bo‘lmaydi.
«Usta va Margarita» romani bunyod etilishida Bulgakov iste’dodining bu uch turi bab-baravar yoinki deyarli bab-baravar xizmat ko‘rsatdi. Ularning har jihatdan chatishib, yagona daryo oqimiga qo‘shiluvi asarning eng yaxshi sahifalarini tashkil qilgankim, bu ayni vaqtning o‘zida nafaqat romanning, umuman olganda Bulgakov badiiy so‘z san’atining ulkan yutug‘idir.
Romanda shunday sahifalar borki, ularda Bulgakov satirasining, Bulgakov fantastikasining va turgan gapki Bulgakov aniq realistik nasrining cho‘qqisi o‘z ifodasini topgan.
Roman shunday yozilganki, yozuvchi xuddi bu uning oxirgi asari ekanini ilgaritdan sezganday, uning sahifalari orqali o‘quvchilariga o‘z qalbining butun boyliklarini, san’atkor qalamining butun sehrini, satirik ko‘zining butun o‘tkirliklarini xayolotining butun shiddatini hamda psixologik kuzatuvining butun teranliklarini in’om etmoqni istaganini anglash qiyin kechmaydi.
Roman sahifalaridagi bunday saxovat o‘qilish jarayonida xuddi cheksizdek tuyuladi, bir voqeadan ikkinchi bir voqeaga o‘tish yerlari shu darajada ko‘pki, bu ayni hikoya qilish matosidagi chokka o‘xshab ketadi. Romanni takror-takror o‘qib chiqib, uning har bir keyingi son-sanoqsiz o‘tkir burchaklarida seni yangi va yana yangi favqulodda kashfiyotlar kutayotganiga ko‘nikma hosil qilmas ekansan, undagi shiddatkor fantasmagoriyadan klassik jozibadorlikka, tejamkor realistik nasrdan ikkinchi bir notekis nasrga, achchiq satirik groteskdan hech qanday tanaffussiz saxiy va ayni paytda qahrli hajvga o‘ta keskin suratda ko‘chilishi, boshida, albatta, dovdiratib qo‘yadi. Bu kitobda paymonasi to’lganini dildan chuqur anglab yetgan katta salohiyat egasining qazo oldi bisyor donishligi o‘z aksini topganday ko‘rinadi.
«Usta va Margarita» shunday asarlar turiga kiradiki, uni har xil kitobxonlar har xil o‘qiydilar, har xil sevadilar va undan o‘zlari uchun har xil ruhiy oziqa topadilar.
Roman mutolaasidan so‘ng, mening qalbimga va mening qadrli xotiramga Rimning Iudeyadagi prokuratori Pontiy Pilatning bir kuni haqidagi shafqatsiz tarzdagi aniq hikoya hammadan ham chuqur kirib bordi va hammadan ham mo‘l ta’sir o‘tkazdi. Psixologik jihatdan fantastikaning ichidagi bu romandagi roman — ajoyib nasr namunasi — o‘zgarmas haqqoniyligi bilan nogoh Lermontov, Pushkin va Navoiy nasrini eslashga majbur etadi.Turfa xillikka ega bo‘lgan mazkur romanning ana shu qismiga qiziqishimni yashirmagan holda, o‘zimcha shuni ham tasavvur qilamanki, bu kitobning mening qiziqishlarimdan o‘zgacha qiziqishdagi o‘quvchilari xam bo‘lishi mumkin, yanada aniq aytganda, bu kitobni boshqacha qabul qiladigan o‘quvchisi bo’lmasligining o‘zi xam mumkin emas. Qaydam, bu turdagi kitobxonlar uchun fantastika bilan birga Margaritaning ustaga nisbatan o‘ta pokiza, mardlarcha tanho muhabbati voqealarini hikoya qiluvchi sahifalari, hammadan ham ajoyib ko‘rinar. Bunday baxtli va bunday baxtsiz, o‘z baxtliliklarida bu qadar kuchli muhabbat voqeasi shunchalar nozik tasvirlanganki, hatto roman sahifalaridan o‘tayotgan makkor iblis ham bunday muhabbatga na yordam berishga, na to‘sqinlik qilishga ojizdir.
Men hech bir qiyinchiliksiz shunday qiziquvchan o‘quvchilarni ham ko‘rsatishim mumkinki, ular uchun tarixiy va fantastik sahifalar emas, balki satirik Bulgakov tomonidan qabihlik, munofiqlik, qo‘rqoqlik kabi qator illatlarning beshafqat aniq va betakror hajv yo‘li bilan fosh etilishi romanning cho‘qqisi bo‘lib ko‘rinadi.
Bulgakov o‘z romanini oxirigacha yozib tugatib, unga nuqta qo‘ydi. Shu ma’noda «Usta va Margarita» — tugal asar. Lekin, yuqorida aytib o‘tganimdek, Bulgakov pishiq o‘ylangan hikoyasini nihoyasiga yetkazar ekan, ichdan o‘z ishini hali tugallanmagan deb hisoblagani bois, hayotining so‘nggi kunigacha bu kashfiyotiga qayta-qayta murojaat qilardi.
Bu asar ustidagi o‘n ikki yilga cho‘zilgan ish yana va yana davom etaversa, romanning qanday ko‘rinishga kirishini tasavvur qilishning o‘zi mushkul.
Bu murakkab va ko‘plab odatiy tasavvurdagi asarlar ramkasiga sig‘maydigan kitobning oxirgi varag‘ini yopar ekanlar, uni turli o‘quvchilar turlicha baholaydilar, undan bir narsani olib, ikkinchisini inkor etadilar, uchinchisi bilan esa bahslashadilar, lekin men shunga aminmanki, bu romanga bo‘lgan qarashlarning qandayligidan va hatto u atrofidagi tortishuvlarning baridan qat’iy nazar, Mixail Bulgakovning bu so‘nggi asarini o‘qib chiqqan har bir o‘quvchi o‘rtasida esa bunday mulohazalarning bo‘lishi turgan gap, biz barcha o’quvchilarning o‘y-xayollarini bir tuyg‘u birlashtiradi: Bulgakovning o‘limi bilan dunyo adabiyotidan ajoyib va o‘ziga xos iste’dodlardan biri ketdi, lekin «Usta va Margarita» romani orqali u hali hamon barhayotdek go’yo…
Dostonbek Turg’unboyev
Tibbiy Profilaktika yo’nalishi 3-kurs talabasi